Μια ολόκληρη γενιά στην Ευρώπη μεγαλώνει χωρίς προοπτική στέγης. Νέοι άνθρωποι με δουλειά και πτυχία, που όμως αδυνατούν να νοικιάσουν ένα αξιοπρεπές σπίτι και ενοίκια που αυξάνονται πολύ ταχύτερα από τους μισθούς. Και μια ήπειρος που, επιτέλους, δείχνει να αντιλαμβάνεται ότι το πρόβλημα δεν είναι πια «τοπικό» ή «αστικό», αλλά πανευρωπαϊκό — και ότι χρειάζεται πολιτική δράση, πριν τα αδιέξοδα παγιωθούν.
Στις Βρυξέλλες, οι συζητήσεις έχουν ήδη ανάψει. Μεταξύ των προτάσεων που εξετάζονται είναι η εξαίρεση των κρατικών δαπανών για προσιτή στέγη από τους δημοσιονομικούς κανόνες της Ε.Ε. — δηλαδή, από τα όρια χρέους και ελλείμματος.
Κάτι ανάλογο είχε συμβεί στο παρελθόν με τις αμυντικές δαπάνες, που εξαιρέθηκαν από το «ταβάνι» των δαπανών. Αν αυτό προχωρήσει, τα κράτη-μέλη θα αποκτήσουν τη δυνατότητα να επενδύουν σε κοινωνική κατοικία χωρίς να τιμωρούνται δημοσιονομικά.
Η πρωτοβουλία αυτή εντάσσεται σε ένα ευρύτερο ευρωπαϊκό σχέδιο για τη στέγη, που η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναμένεται να παρουσιάσει τον Δεκέμβριο. Θα είναι, αν τελικά υιοθετηθεί, το πρώτο κοινό πλαίσιο στεγαστικής πολιτικής στην ιστορία της Ένωσης.
Η Ευρώπη σε εποχή στεγαστικού άγχους
Σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat, σχεδόν ένας στους δέκα Ευρωπαίους δαπανά πάνω από το 40% του εισοδήματός του για στέγη — ενοίκιο ή δόση στεγαστικού δανείου. Σε πολλές χώρες, η στέγη έχει γίνει συνώνυμη της ανασφάλειας: μια ανάγκη που μετατρέπεται σε άπιαστο όνειρο.
Η κρίση αυτή έχει πολλαπλές ρίζες:
- τη ραγδαία αύξηση του αστικού πληθυσμού,
- τη διόγκωση των μονοπρόσωπων νοικοκυριών,
- την εκτίναξη του κόστους κατασκευής,
- τη συρρίκνωση της ιδιωτικής οικοδομικής δραστηριότητας μετά το 2008,
- και, κυρίως, τη χρηματοοικονομικοποίηση της στέγης — τη μετατροπή της κατοικίας από κοινωνικό αγαθό σε επενδυτικό προϊόν.
Η ελληνική εκδοχή του προβλήματος
Η Ελλάδα βιώνει ήδη τις πιο έντονες εκφάνσεις αυτής της κρίσης. Τα ενοίκια έχουν αυξηθεί έως και 45% μέσα στην τελευταία πενταετία, ενώ για ένα νέο ζευγάρι η αναζήτηση σπιτιού κάτω από 700 ευρώ σε «προσιτές» περιοχές μοιάζει πια ανέφικτη.
Η έκρηξη των βραχυχρόνιων μισθώσεων (Airbnb και όχι μόνο) απορρόφησε χιλιάδες κατοικίες από τη μακροχρόνια αγορά, ενώ η νέα οικοδομική δραστηριότητα κατευθύνεται κυρίως σε επενδυτικά projects υψηλού εισοδήματος — και όχι σε προσιτή κατοικία για τους πολλούς.
Η κυβέρνηση επιχειρεί παρεμβάσεις, με επέκταση του προγράμματος «Ανακαινίζω–Ενοικιάζω», φορολογικά κίνητρα για διάθεση ακινήτων στην αγορά, επιστροφές ενοικίου και αυστηρότερο πλαίσιο για τις πλατφόρμες βραχυχρόνιας μίσθωσης.
Όμως, οι ειδικοί προειδοποιούν: χωρίς αύξηση της προσφοράς κατοικιών, λύση δεν θα υπάρξει. Υπολογίζεται ότι λείπουν εκατοντάδες χιλιάδες σπίτια από την αγορά, ενώ η Τράπεζα της Ελλάδος εκτιμά στην τελευταία της έκθεση πως «υπάρχει ακόμη περιθώριο για νέες αυξήσεις τιμών», γεγονός που κάνει την κατάσταση ακόμη πιο δύσκολη.
Προς μια νέα ευρωπαϊκή ατζέντα για τη στέγη
Το ευρωπαϊκό σχέδιο που προετοιμάζεται, φιλοδοξεί να θέσει τις βάσεις για μια κοινή πολιτική στέγασης.
Σύμφωνα με τις πρώτες πληροφορίες, θα περιλαμβάνει:
- Περιορισμό της ανεξέλεγκτης αγοράς βραχυχρόνιων μισθώσεων.
- Ενίσχυση των δημοσίων και συνεταιριστικών κατασκευών κατοικιών.
- Αναθεώρηση των κανόνων κρατικών ενισχύσεων, ώστε να διευκολυνθούν οι επενδύσεις.
- Και, κυρίως, πράσινο φως για δημόσιες δαπάνες στη στέγη εκτός των ορίων λιτότητας.
Η συζήτηση που ανοίγει στις Βρυξέλλες δεν αφορά μόνο αριθμούς και ελλείμματα, αλλά το δικαίωμα στην κατοικία ως βασικό πυλώνα κοινωνικής συνοχής.
Αν τελικά η Ευρώπη επιλέξει να εξαιρέσει τις επενδύσεις στη στέγη από τους αυστηρούς δημοσιονομικούς κανόνες, θα είναι η πρώτη φορά που η οικονομική πολιτική θα βάλει τον άνθρωπο και όχι το λογιστικό ισοζύγιο-στο επίκεντρο.
